159.01. Verilen Avansların Kur Farkı Maliyet İlişkisi

Avans verme işlemi mal veya hizmet alışı, yatırım yapılması ve sabit kıymet ithali yapıldığı durumlarının her birinde karşılaşılacak bir işlem olup, döviz cinsinden verilen avanslar mal veya hizmet alımına (iktisabına) ilişkin olduğu için VUK’un 262. maddesi kapsamında değerlendirilmesi ve verilen avanslara ilişkin kur farklarının maliyet bedeline intikal ettirilmesi gerekmektedir.

Buna göre; mal veya hizmet alışları amacıyla döviz cinsinden verilen avansların muhasebeleştirilmesinin aşağıda belirtildiği şekilde yapılması gerektiği kanaatindeyiz.

Avans verilmesi muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır. (KDV dâhil 1.000,00 $ bedel ile emtia alışı için anlaşıldığını ve tutarın tamamının avans olarak verildiğini kabul edelim.)

Dönem sonu avans kur değerleme muhasebe kaydı aşağıdaki gibidir.(Kur: 3,00)

Verilen avans kur değerlemelerinin muhasebeleştirilmesi bu şekilde avans hesabı ve gelir/gider hesabı kullanılarak yapılmaktadır. Gelir ve gider hesaplarında meydana gelen artış dönem kazancıyla ilişkilendirilmektedir. Avans hesabında meydana gelen değişim ise ilgili iktisadi kıymetin tesliminde düzenlenen faturaya istinaden, iktisadi kıymetin aktifine dolayısıyla maliyetine intikal ettirilmektedir.

Maliye konuya ilişkin vermiş olduğu özelgede, bu hususu “Yapılacak yatırımlar için döviz cinsinden verilen avanslar, döviz cinsinden alacak hükmünde olduğundan, dönem sonlarında Vergi Usul Kanunu’nun ilgili hükümlerinin de dikkate alınarak değerlemeye tabi tutulması, değerleme sonucu oluşan kur farklarının kurum kazancının tespitinde dikkate alınması gerekmektedir.” Şeklinde ifade etmiştir.

Uygulamada; alınan avans değerlemesi yapılırken, avans kur farkının 159 borçlu, (740-150-153-258) alacaklı şeklinde muhasebeleştirildiğine rastlanmaktadır. Bu şekildeki uygulamalar VUK 262. maddesinde yer alan düzenlemeye aykırı olup, satın alınan emtianın, işletme stoklarına girdiği tarihteki kur yerine, avans verildiği tarihteki kur üzerinden kayıtlara alınmasına ve kur farklarının maliyet bedeli kapsamı dışında kalmasına sebep olmaktadır.

Vergiyi doğuran olayın gerçekleştiği (faturanın düzenlendiği) tarihte yapılan kur değerlemesi ve alış kaydı ise aşağıdaki gibi olacaktır. (Kur: 3,50)

Yukarıdaki kayıttan görüleceği üzere ticari mal avans verildiği tarihteki kur üzerinden değil, avans kur farkını kapsayacak şekilde vergiyi doğuran olayın gerçekleştiği tarihteki kur üzerinden aktifleştirilir.

Vergiyi doğuran olayın gerçekleştiği tarihte düzenlenen fatura, avansın değerlemesi sonucu oluşan kur farklarını da kapsamakta olup KDV matrahı içerisine dâhildir. Dolayısıyla vergiyi doğuran olayın gerçekleştiği tarihte avans için kur farkı faturası düzenlenmesi mümkün değildir. KDV Uygulama Genel Tebliği’nin III.A.5.3. bölümünde yer alan düzenleme, avans niteliğindeki önceden yapılan ödemeler ilişkin değil, vergiyi doğuran olayın gerçekleştiği tarihten sonra yapılan ödemelere ilişkindir.