309.01. Kira Sertifikası (Sukuk) Vergilendirme ve Muhasebeleştirmesi

Kira Sertifikası (Sukuk): Her türlü varlık ve hakkın finansmanını sağlamak amacıyla varlık kiralama şirketi tarafından ihraç edilen ve sahiplerinin bu varlık veya haktan elde edilen gelirlerden payları oranında hak sahibi olmalarını sağlayan menkul kıymettir. Kira sertifika çeşitleri aşağıdaki gibidir.

• Sahipliğe dayalı kira sertifikası (İcara Sukuk): Kaynak kuruluşu aktifine kayıtlı varlık ve hakların, kaynak kuruluşuna geri kiralanması ya da üçüncü kişilere kiralanmak üzere varlık kiralama şirketine devri ile ilgili finansmanı sağlamak için varlık kiralama şirketi tarafından ihraç edilen kira sertifikalarıdır.
• Yönetim sözleşmesine dayalı kira sertifikası (Wakala sukuk): Kaynak kuruluşa ait varlık veya hakların vade boyunca kiralanması da dahil olmak üzere VKŞ lehine yönetilmesi neticesinde elde edilen gelirlerin sözleşme hükümleri çerçevesinde VKŞ’ye aktarılması amacıyla ihraç edilen kira sertifikalarıdır.
• Alım-satıma dayalı kira sertifikası (Murabaha sukuk) Alım-satıma dayalı kira sertifikaları, bir varlık veya hakkın VKŞ tarafından satın alınarak vadeli olarak satılması işleminde varlık veya hak alımının finansmanını sağlamak için ihraç edilen kira sertifikalarıdır.
• Ortaklığa dayalı kira sertifikası (Mudaraba/Muşaraka sukuk) Ortaklığa dayalı kira sertifikaları, VKŞ’nin ortak girişime ortak olmak amacıyla ihraç ettiği kira sertifikalarıdır.
• Eser sözleşmesine dayalı kira sertifikası (İstisna sukuk): VKŞ’nin iş sahibi sıfatıyla taraf olduğu bir eser sözleşmesi kapsamında eserin meydana getirilmesini sağlamak amacıyla ihraç edilen kira sertifikalarıdır.

Sukuk İşlemlerinin Kurumlar Vergisi Karşısındaki Durumu:

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 5/1-k maddesine göre; Her türlü varlık ve hakların, kaynak kuruluşlarca, kira sertifikası ihracı amacıyla ve sözleşme sonunda geri alınması şartıyla varlık kiralama şirketlerine satışı ile varlık kiralama şirketlerince bu varlıkların devralındığı kuruma satışından doğan kazançlar kurumlar vergisinden istisnadır.

İstisnadan yararlanan satış kazancı, kaynak kuruluş tarafından pasifte özel bir fon hesabında tutulur ve özel fon hesabında tutulan bu tutar sadece kaynak kuruluş tarafından varlık kiralama şirketinden devralındığı tarihten itibaren bu varlıklar için ayrılacak amortismanların (bu varlıkların varlık kiralama şirketine devrinden önce kaynak kuruluştaki net bilanço aktif değerine isabet eden amortismanlar hariç) itfasında kullanılır. İstisna edilen kazançtan herhangi bir şekilde başka bir hesaba nakledilen veya işletmeden çekilen ya da dar mükellef kurumlarca ana merkeze aktarılan kısım için uygulanan istisna dolayısıyla zamanında tahakkuk ettirilmeyen vergiler ziyaa uğramış sayılır. Kurumların tasfiyesi (bu Kanuna göre yapılan devir ve bölünmeler hariç) hâlinde de bu hüküm uygulanır.

Söz konusu varlıkların, kaynak kuruluş tarafından üçüncü kişi ve kurumlara satılması durumunda, varlık kiralama şirketine devrinden önce bu varlıkların kaynak kuruluştaki net bilanço aktif değeri ile bu varlıklar için anılan kurumların kazancının tespitinde dikkate alınan toplam amortisman tutarı dikkate alınarak kaynak kuruluş nezdinde vergilendirme yapılır.

Söz konusu varlıkların varlık kiralama şirketleri tarafından üçüncü kişi ve kurumlara satılması durumunda ise varlık kiralama şirketlerinin bu satış işleminden doğan kazançları varlık kiralama şirketleri nezdinde kurumlar vergisine tabi tutulur ve istisna uygulaması dolayısıyla kaynak kuruluş adına zamanında tahakkuk ettirilmeyen vergiler, vergi ziyaı cezası uygulanmaksızın gecikme faiziyle birlikte tahsil olunur.

Sukuk İşlemlerinin KDV Karşısındaki Durumu:

KDV Kanunu’nun 17/4-u maddesine göre; Her türlü varlık ve hakkın, kaynak kuruluşlarca, kira sertifikası ihracı amacıyla ve sözleşme süresi sonunda geri alınması şartıyla varlık kiralama şirketlerine devri ile bu varlık ve hakların varlık kiralama şirketlerince kiralanması ve devralınan kuruma devri KDV’den istisnadır.

İstisna kapsamında, varlık kiralama şirketlerine devredilen varlık ve hakların iktisabında yüklenilen ve devrin yapıldığı döneme kadar indirim yoluyla giderilemeyen katma değer vergisi, devrin yapıldığı hesap dönemine ilişkin gelir veya kurumlar vergisi matrahının tespitinde gider olarak dikkate alınır.

Sahipliğe dayalı kira sertifikası (İcara Sukuk) muhasebeleştirmesi:

Kaynak kuruluşu aktifine kayıtlı binasını, kira sertifikası ihracı amacıyla ve sözleşme süresinin sonunda geri alınması kaydıyla 10.000.000,00 TL’ye varlık kiralama şirketine satmıştır.

Kaynak Kuruluşu Muhasebe Kayıtları

Kaynak kuruluşu tarafında satış bedelinin tahsil kaydı aşağıdaki şekildedir.

Yapılan sözleşmeye göre; varlık kiralama şirketi, binayı kaynak kuruluşuna kiralayabileceği gibi üçüncü kişilere de kiralayabilir. Kaynak kuruluşu geri kiralama yapmadığı takdirde kiralama işlemini muhasebeleştirmesine gerek bulunmamaktadır. Ancak kaynak kuruluşu binayı geri kiralaması halinde, söz konusu kiralama işlemi, Vergi Usul Kanununun mükerrer 290. maddesinde yer alan finansal kiralama şartlarını taşıması kaydıyla, varlık kiralama şirketi ile kaynak kuruluş tarafından finansal kiralama kapsamda değerleme yapılmalıdır.

KVK 5/1-k ve KDV 17/4-u maddesinde düzenlenen istisna sözleşme süresi sonunda geri alınma şartına bağlandığı için finansal kiralama şartının oluşmaktadır. Bu kapsamda; kaynak kuruluşu tarafından geri kiralama yapılmakta ise finansal kiralama şeklinde aşağıdaki gibi değerleme ve muhasebeleştirme yapılması gerekmektedir.

VUK’nun Mük. 290. Maddesine göre; finansal kiralama işlemine konu iktisadî kıymeti kullanma hakkı ve sözleşmeden doğan borç, kiralama konusu iktisadî kıymetin rayiç bedeli veya sözleşmeye göre yapılacak kira ödemelerinin bugünkü değerinden düşük olanı ile değerlenir. Söz konusu kanun hükmüne rağmen 1 Seri No’lu Kurumlar Vergisi Tebliğinin 5.16.4. Bölümünde; 260 hesaba satış bedelinin kaydedileceği ifade edilmiştir. Kira bedelinin 6.000.000 olduğu düşünüldüğünde, kira ödemelerinin bugünkü değeri hesaplanarak (%20 faiz oranına göre bugünkü değer 4.212.962,96 TL, faiz ise 1.787.037,04 TL’dir.) bugünkü değer üzerinde 260 hesaba, faize isabet eden kısmının ise 302 ve 402 hesaba kaydedilmesi gerektiği düşünülmekle birlikte, tebliğdeki ifadelerle çelişmemek adına iş bu örnek tebliğdeki düzenlemelere göre muhasebeleştirilmiştir.

Uygulamada kaynak kuruluşları tarafından kira bedelinin sözleşme başlangıcında muhasebeleştirilmediği görülmekte olup, bu durum geri kiralamayla ilgili borç tutarının örneğimizdekinden daha düşük muhasebeleştirilmesine sebep olmaktadır. 

Kaynak kuruluşunun ilk yıl 260 hesap için ayırdığı amortismana ilişkin kayıt aşağıdaki gibidir.

Gerek kira süresi boyunca gerekse kira süresinin sonunda varlıkların geri alınmasından sonra kaynak kuruluşu tarafından hesaplanacak amortismanların, Varlık kiralama şirketlerine devrinden önce (birden fazla kere sat-kirala-geri al işlemine konu edilen varlıkların ilk kez devrinden önce) ilgili varlığın kiracıdaki net bilanço aktif değerine isabet eden kısmı kurum kazancının tespitinde dikkate alınabilecek, kalan kısmı ise sadece özel fon hesabından mahsup edilebilecektir. İlk yıl özel fon kaydı oluşmadığı için bu kısma isabet eden amortisman 280 hesaba geçici olarak alınmıştır.

Kaynak kuruluşunun taşınmazı satış sırasında oluşan ve 679 hesaba kaydedilen satış kazancı KVK 5/1-k maddesine göre kurumlar vergisinden istisnadır. Bu istisna kazanç kaynak kuruluş tarafından dönem sonunda genel sonuç hesaplarına intikal ettirilir. Geçmiş yıl kar veya zararları hesabına intikal eden tutarlar Kurumlar vergisi beyannamesinin verildiği tarihe kadar (Nisan sonu) aşağıdaki şekilde fon hesabına alınır.

Satışın gerçekleştiği yıl geçici hesaba alınan amortismanın fondan mahsubu aşağıdaki şekilde yapılmalıdır.

Yıllık kiralama yapıldığı varsayımı altında birinci yıl kira faturası aşağıdaki şekilde kaydedilmiştir.

İkinci yıl amortisman kaydı aşağıdaki gibidir. (Amortisman kaydı yıllık yapılmıştır)

İkinci yıl kira faturası aşağıdaki şekilde kaydedilmiştir.

Üçüncü yıl amortisman kaydı aşağıdaki gibidir. (Amortisman kaydı yıllık yapılmıştır)

Üçüncü yıl kira faturası aşağıdaki şekilde kaydedilmiştir.

Kaynak kuruluş tarafından taşınmazın varlık kiralama şirketinden geri alınma kaydı aşağıdaki gibidir.

Finansal kiralama işleminde İktisadi kıymet aktife alındıktan sonra 260 hesap 268 ile kapatılmaktadır. Kiralama süresi iktisadi kıymetin faydalı ömründen kısa ise kalan bakiye ilgili iktisadi kıymetin aktif değerine aktarılmaktadır. Sukuk işleminde ise 268 hesap aynen 257 hesaba aktarılmaktadır. 260 hesap bakiyesinden tenzil edilmemektedir.

Taşınmazın üçüncü kişiye satış kaydı aşağıdaki gibidir. (Şartların sağlanması halinde KVK’nun 5/1-e maddesinde yer alan %50’lik istisnadan yararlanılabilecektir.)

Görüleceği üzere üçüncü kişiye satış işleminde vergiye tabi satış kazancı 16.616.000,00 TL olarak hesaplanmıştır. Anca vergiye tabi satış kazancı aşağıdaki tabloda hesaplanan 17.216.000,00 TL’den düşük almamalıdır. Bu nedenle aradaki 600.000,00 TL’lik fark kurumlar vergisi beyannamesinde KKEG olarak dikkate alınmalıdır.

Sukuk İşlemlerinde Örtülü Sermaye Durumu

Kurumların, ortaklarından veya ortaklarla ilişkili olan kişilerden doğrudan veya dolaylı olarak temin ederek işletmede kullandıkları borçların, hesap dönemi içinde herhangi bir tarihte kurumun öz sermayesinin üç katını aşan kısmı, ilgili hesap dönemi için örtülü sermaye sayılır.

Ortak veya ortakla ilişkili kişi olmakla birlikte ana faaliyet konusuna uygun olarak faaliyette bulunan banka veya benzeri kredi kurumlarından yapılan borçlanmalar %50 oranında dikkate alınacaktır. Yalnızca ilişkili şirketlere finansman temin eden kredi şirketlerinden yapılan borçlanmalarda %50 oranı dikkate alınmayacak olup genel kurallar çerçevesinde işlem yapılacaktır.

Buna göre; 

• Sukuk işleminde kaynak kuruluşu tarafından geri kiralama işlemi olmadığı takdirde bir borç kaydı söz konusu olmayacağı için örtülü sermaye durumundan bahsedilemeyeceği,
• Diğer taraftan, kaynak kuruluşunun geri kiralama yoluna gitmesi halinde 260 aktif hesap ve borç kaydı yapılması gerekeceği için ilişkili kişi konumundaki varlık kiralama şirketlerinden yapılan sukuk işlemlerinde borç tutarının %50’sine isabet eden kısmının örtülü sermaye hesaplamasında dikkate alınması gerektiği,
• Uygulamada kaynak kuruluşları tarafından kira bedelinin sözleşme başlangıcında muhasebeleştirilmediği görülmekte olup, bu durum borç tutarının, örneğimizdeki borç tutarından da düşük muhasebeleştirilmesine, dolayısıyla örtülü sermaye hesabının da daha düşük hesaplanmasına sebep olduğu ancak bu konuda maliyenin olumsuz görüşüne rastlanmadığı,
• Sukuk işlemlerinde kaynak kuruluşu tarafından örtülü sermaye hesaplaması yapılırken, kira sertifikasını elinde bulunduran kişi ya da kurumların değil, varlık kiralama şirketlerinin ilişkili kişi kapsamında olup olmadığına bakılması gerektiği, bu kapsamda varlık kiralama şirketleri ilişkili kişi kapsamında ise geri kiralama kaydından kaynaklanan borç tutarının %50’sinin örtülü sermaye hesaplamasında dikkate alınması gerektiği,

kanaatindeyiz.