257. Birikmiş Amortismanlar (-)

Muhasebeleştirme:

Maddi duran varlık bedellerinin, kullanılabilecekleri süre içerisinde hesaben yok edilebilmesini sağlamak amacıyla kullanılan hesaptır.

Değerleme:

Amortismanlar mukayyet değer ile değerlenir.

Amortisman Listesi:

Aşağıdaki örneğe uygun güncel amortisman listeleri oluşturulmalıdır. 

Amortisman Süresi ve Oranları:

Amortisman süresi, kıymetlerin aktife girdiği ve kullanıma hazır bulunduğu dönemden başlar.

Amortismana tabi iktisadi kıymetlerin faydalı ömrü ve amortisman oranı; 333 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğine ekli listede (Amortisman listesi) belirtilmiş olup, bu listede belirtilen süre ve oranlara göre amortisman ayrılması esastır.

Mükellefler, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından tespit ve ilan edilen faydalı ömürlerden kısa olmamak üzere amortisman süresini, her yıl için aynı nispet olmak kaydıyla, belirlemekte serbesttir. Şu kadar ki, bu süre Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenen sürenin iki katını ve elli yılı aşamaz. Mükellefler bu tercihlerini iktisadi kıymetin envantere alındığı geçici vergi dönemi sonu itibarıyla kullanırlar. Bu şekilde belirlenen amortisman süresi ve oranı izleyen dönemlerde değiştirilemez.

Amortisman listesinin 1-6 bölümleri, tüm mükellefler için ortak hükümler içermekte ve bu iktisadi kıymetler genel olarak tüm sektörlerde ana faaliyete ilişkin aşamaların dışında kullanılan iktisadi kıymetlerden oluşmaktadırlar. Sektörel sınıflamalarda yer alan iktisadi kıymetler ise mükelleflerin faaliyet konuları dikkate alınarak tespit edilen ve bizzat üretim, imalat, hizmet vb. aşamalarda kullanılan iktisadi kıymetlerdir. Bu doğrultuda; öncelikle faaliyette bulunulan sektör tespit edilerek hangi iktisadi kıymetin hangi sınıflamaya dâhil olduğu belirlenmelidir. İlgili sektörde ismen belirtilmeyen ancak 1-6 bölümleri arasında yer alan iktisadi kıymetler ise 1-6 bölümünde gösterilmiş olan faydalı ömürleri üzerinden amortismana tabi tutulmalıdır. Dolayısıyla sektörel sınıflamada ismen belirtilmeyen iktisadi kıymetlerin 1-6 arasındaki sınıflardan herhangi birinde yer alması durumunda öncelikle 1-6 arasında yer alan amortisman oranları üzerinden amortismana tabi tutulmaları gerekmektedir.

Birden fazla sektöre ilişkin işlerde kullanılan veya birden fazla ürünün imalatında yada üretiminde kullanılan iktisadi kıymetler için amortisman listelerinde yer alan en yüksek faydalı ömre ve en düşük amortisman oranına sahip sektöre ait faydalı ömür ve amortisman oranı dikkate alınmalıdır.

Faydalı ömrü tamamlanan iktisadi kıymetler için amortisman uygulamasına son verilmelidir.

Amortisman Yöntemi:

İşletmeler, başlangıçta normal veya azalan bakiyeler yöntemlerinden birisini serbestçe seçebilirler. Normal amortisman yönteminin seçilmesi halinde, izleyen dönemlerde bu yöntemin değiştirilmesi mümkün değildir. Ancak azalan bakiyeler yönteminin seçilmesi halinde, izleyen dönemlerde normal amortisman yöntemine geçilmesi mümkündür.

Fevkalade Amortisman:

Fevkalâde amortisman uygulanabilmesi için Hazine ve Maliye Bakanlığından gerekli izinler alınmış olmalıdır. Değer kaybı dolayısıyla sigorta tazminatı alınan durumlarda fevkalade amortisman uygulanamayacaktır.

Kıst Amortisman:

aaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerinin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları binek otomobilleri hariç olmak üzere, işletmelere ait binek otomobillerinin aktife girdiği hesap dönemi için ay kesri tam ay sayılmak suretiyle kalan ay süresi kadar amortisman ayrılır. Amortisman ayrılmayan süreye isabet eden bakiye değer, itfa süresinin son yılında tamamen yok edilir.

26.10.2021 tarihinden itibaren, dileyen mükellefler, amortisman işlemine, işletme aktifine yeni kaydedilecek iktisadi kıymetler, (Kıst amortismana konu binek otomobiller hariç) için bunların kullanıma hazır olduğu tarihte başlayıp ve her bir hesap dönemi için kıymetin aktifte kaldığı süre kadar gün esasına göre amortisman ayırabilir. Sürenin gün olarak hesaplanması için Hazine ve Maliye Bakanlığınca tespit ve ilan edilen faydalı ömür süreleri 365 ile çarpılır. Yıl bazlı amortisman ya da kıst amortisman hesaplanmasına başlandıktan sonra bu hesaplama şekillerinden vazgeçilemez.

Arazi, Arsa ve Bahçelerde Amortisman:

Boş arazi ve arsa için amortisman ayrılamayacaktır. Meyvelik, dutluk, fındıklık,  zeytinlik ve güllüklerle incir bahçeleri ve bağlar gibi tarım tesisleri ile inşa edilmiş olan her nev’i yollar ve harklar için amortisman ayrılabilir.

Yedek Parça Temini ve Ek Yatırımlar

Normal bakım, tamir ve temizleme giderleri dışında, iktisadi kıymetin değerini, kapasitesini ve ömrünü artıran, VUK’un 313. maddesindeki tutarı aşan, yedek parça veya ek yatırımlar, maliyete dâhil edilmelidir. Maliyete dâhil edilen bu harcamalar değer artırıcı harcama mı yoksa ömrü uzatacak harcama mı olduğu kontrol edilmelidir. Buna göre, aşağıda açıklanan durumlara uygun amortisman ayrılmalıdır. 

İktisadi Kıymetler İçin Yapılan Ek Harcamaların Amortismanı

Gayrimenkuller ve gayrimenkul gibi değerlenen iktisadi kıymetlerin aktife alınmalarından sonra yapılan giderler, niteliğine göre maliyet bedeline dâhil edilir veya genel gider olarak kaydedilirler.

Buna göre;

• İktisadi kıymet için yapılan normal bakım, onarım ve temizlik gibi giderler maliyet olarak kabul edilmeyip doğrudan gider olarak yazılması gerekmektedir.
• İktisadi kıymetin ilk iktisabı sırasında bulunmayan özelliklerin kazandırılması veya ilk iktisap sırasında bulunan özelliklerinin geliştirilmesi için yapılan giderler, değer arttırıcı giderler sayılır ve amortisman süreleri iktisadi kıymetin kalan ömrüne göre belirlenir.
• İktisadi kıymetin ilk iktisabı sırasındaki beklenen ömrünü uzatmak amacıyla yapılan giderler, aktifleştirildikleri yıldan başlayarak iktisadi kıymet için belirlenen oran ve süreye göre amortismana tabi tutulur.
• Gayrimenkuller ve gayrimenkul gibi değerlenen iktisadi kıymetlerin amortisman sürelerini tamamlayarak itfa edilmesinden sonra, ekonomik ömrünü ve değerini arttırıcı nitelikteki bütün giderler aktifleştirilir. Bu durumda; iktisadi kıymetlerin değerini artırıcı nitelikteki giderlerde, iktisadi kıymetlerin ekonomik ömrünü uzatıcı nitelikte olanlar gibi iktisadi kıymet için belirlenen oran ve sürede amortismana tabi tutulacaklardır.
• Makine üzerinden sökülüp, tamire gönderilen yedek parçaların makineye montajı yapılmayacaksa ya da yenisi ile değiştirilmiş ise iz bedeli ile ayrıca aktifleştirilmesi ve sonrasında bu yedek parçanın değerini, kapasitesini ve ömrünü artıran VUK’un 313. maddesindeki tutarı aşan tamir bedeli kayıtlı değere dâhil edilmesi gerektiği kanaatindeyiz. Yedek parçanın makineden sökülmediği durumlarda ayrı olarak muhasebeleştirilmesine gerek bulunmamaktadır.

İhtiyari Olarak Amortisman Ayrılmaması Durumunda Sabit Kıymet Satış Karı

Amortisman ayrılması ihtiyari olup, amortisman ayrılmadığı durumlarda sabit kıymet satış kazancının amortisman dikkate alınmadan tespit edilmesinin, dolayısıyla ayrılmayan amortisman tutarının sabit kıymet satışı esnasında maliyet olarak dikkate alınmasının mümkün olduğu kanaatindeyiz.

Bu konuda maliye görüşünü “Söz konusu binek otomobillerinin mükellefler tarafından satışı halinde ise ilgili yıllarda amortisman ayırma aşamasında kanunen kabul edilmeyen gider olarak kazanca ilave olunan tutarların toplamı mükelleflerce vergiye tabi olmayan gelir olarak dikkate alınacak ve bu tutar, gelir veya kurumlar beyannamesinde “Diğer İndirimler” satırında gösterilmek suretiyle kazanç üzerinden indirim konusu yapılabilecektir.” Şeklinde beyan etmiş bulunmaktadır.

Geçici Vergi Döneminde Amortisman:

Yıllık olarak hesaplanan amortisman tutarı ilgili geçici vergi dönemi kazancının tespitinde dikkate alınabilecektir.

Yıl içinde iktisap edilen amortismana tabi iktisadi kıymetler için yıllık olarak ayrılabilecek amortisman tutarının, yılın başından satın alım tarihinin gerçekleştiği geçici vergi döneminin sonuna kadarki süreye isabet eden kısmı geçici vergi döneminde amortisman gideri olarak dikkate alınabilecektir. Bu durum ilk tesis ve taazzuv giderleri, peştamallıklar ve özel maliyet bedelleri için de geçerli olup binek otolarda kıst amortisman usulünün dikkate alınacağı tabidir.

Bu şekilde amortismana tabi tutulacak iktisadi kıymetlerin değerleme günü itibariyle aktifte bulunması gerekmektedir.

Amortisman uygulamasında yıllık olarak seçilen usulün geçici vergi dönemlerinde değiştirilmesi mümkün değildir. Benzer şekilde, mükellefler ilk defa aktife aldıkları kıymetler için geçici vergi açısından seçtikleri amortisman usul ve oranını yıllık olarak da uygulamak zorundadırlar.