102.02. Banka Mevduatları ve Faizlerinin Muhasebeleştirilmesi
Kasım 7, 2024111.02. Yabancı Devlet Tahvillerinin Vergilendirilmesi ve Muhasebeleştirilmesi
Kasım 7, 2024Hisse senetleri ile fon portföyünün en az %51'i Türkiye'de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşan yatırım fonu katılma belgeleri alış bedeliyle, bunlar dışında kalan her türlü menkul kıymet borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayici yoksa veya borsa rayicinin muvazaalı bir şekilde oluştuğu anlaşılırsa değerlemeye esas bedel, menkul kıymetin alış bedeline vadesinde elde edilecek gelirin (kur farkları dâhil) iktisap tarihinden değerleme gününe kadar geçen süreye isabet eden kısmının eklenmesi suretiyle hesaplanır. Ancak, borsa rayici bulunmayan, getirisi ihraç edenin kâr ve zararına bağlı olarak doğan ve değerleme günü itibariyle hesaplanması mümkün olmayan menkul kıymetler, alış bedeli ile değerlenir.
Buna göre ülkemizde işlem yapılan belli başlı menkul kıymetlerin değerleme yöntemleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Menkul Kıymet Değerlemesi | ||
Alış Bedeli | Borsa Rayici | Kıst Getirisi Hesaplananlar |
Hisse Senetleri (Yatırım ortaklıkları hisse senetleri dâhil) | Hazine Bonoları | Yatırım Fonu Katılma Belgeleri (Portföyünün %51'e kadarı Türkiye'de kurulu şirketlerin hisse senetlerinden oluşanlar) |
Yatırım Fonu Katılma Belgeleri (Portföyünün en az % 51 ve üzeri Türkiye'de kurulu şirketlerin hisse senetlerinden oluşanlar) | Devlet Tahvilleri | Banka Bonoları ve Banka Garantili Bonolar |
Kâr –Zarar Ortaklığı Belgeleri | Özel Sektör Tahvilleri (Borsada işlem görenler) | Özel Sektör Tahvilleri (Borsada işlem görmeyenler) |
| Gelir Ortaklığı Senetleri | Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler |
| Eurobondlar | Finansman Bonoları |
| İşlem Görmeyen Eurobondlar | |
| Repo ve Ters Repo İşlemleri | |
Yabancı Devlet Tahvil ve Bonoları | ||
| ||
Menkul Kıymet Nedir:
Menkul kıymet tanımına vergi kanunlarında yer verilmemiştir. 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu'nda yer alan menkul kıymet tanımı aşağıdaki gibidir.
“Menkul kıymetler: Para, çek, poliçe ve bono hariç olmak üzere;
1) Paylar, pay benzeri diğer kıymetler ile söz konusu paylara ilişkin depo sertifikalarını,
2) Borçlanma araçları veya menkul kıymetleştirilmiş varlık ve gelirlere dayalı borçlanma araçları ile söz konusu kıymetlere ilişkin depo sertifikalarını,
İfade eder.” şeklinde tanımlanmıştır.
Yatırım Fonu Katılma Belgeleri
VUK’un 279. maddesinde açıkça ifade edildiği için yatırım fonu katılma belgelerinin vergi kanunları açısından menkul kıymet olarak değerlendirilmesi gerektiği kanaatindeyiz.
VUK’un 279. maddesinde yer alan düzenlemeye göre;
- Fon portföyünün %51’inden daha fazlası Türkiye'de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşmakta ise alış bedeliyle değerlenecektir.
- Fon portföyünün %51’inden daha azı Türkiye'de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşmakta ise alış bedeliyle değerlenemeyecektir. Bu yatırım fonu katılma belgeleri Türkiye’deki borsada işlem görmediği için borsa rayici ile de değerlenemeyecektir. Dolayısıyla değerleme günü itibariyle kıst getirisinin hesaplanması suretiyle değerlemeye tabi tutulması gerekmektedir. Kıst getirinin hesaplanmasında, katılma belgeleri ihraç eden kurumların ilan edecekleri fiyatların esas alınması gerekmektedir.
Kâr-Zarar Ortaklığı Belgesi
Kâr-Zarar Ortaklığı Belgesinin; borsada işlem görmemesi, getirisinin hesaplanamaması, ihraç edenin kâr veya zararına göre değişmesi nedeniyle VUK’un 279. maddesine göre alış bedeliyle değerlenecektir.
Borsa Rayici:
Borsa rayici, gerek menkul kıymetler ve kambiyo borsasına, gerekse ticaret ve kıymetli madenler borsalarına kayıtlı olan iktisadi kıymetlerin değerlemeden evvelki son muamele gününde borsadaki muamelelerin ortalama değerlerini ifade eder.
Maliyenin görüşü Borsa İstanbul’da oluşan borsa rayicinin dikkate alınması yönündedir. Dolayısıyla yabancı ülkelerin borsalarında işlem gören menkul kıymetlerin borsa rayici ile değerlenmesi mümkün değildir. Diğer bir ifadeyle yabancı ülkeler tarafından ihraç edilen devlet tahvilleri Borsa İstanbul’da işlem görmediği için borsa rayici ile değerlenmesi mümkün değildir. Bu tahvillerin değerlemesi kıst getiri usulüne göre yapılmalıdır.
Borsa İstanbul'da piyasası bulunmakla birlikte etkin çalışmadığı için borsa rayici oluşmayan menkul kıymetlerin kıst getirileri hesaplanarak alış bedeline ilave edilmesi suretiyle değerlemeye tabi tutulacaktır.
Menkul Kıymetlerin Kur Değerlemesi
Alış bedeliyle değerlenen menkul kıymetlerin (Yabancı şirketlere ait döviz cinsinden hisse senetleri) kur değerlemesine tabi tutulmayacaktır.
Borsa rayici ile değerlenen menkul kıymetlerde oluşan borsa rayiç değeri kur farkını da içermektedir. Dolayısıyla bu menkul kıymetlerin kur farkları da dönem kazancıyla ilişkilendirilmelidir.
Kıst getiri unsuruna göre değerlenen döviz cinsinden menkul kıymetlerin VUK’un 279. maddesinde yer alan “(kur farkları dâhil)” ibaresinden hareketle kur değerlemesine tabi tutulmalı ve oluşan kur farkı dönem kazancıyla ilişkilendirilmelidir.